فردوسی و شاهنامه او، حیثیت قوم ایرانی

نام فردوسی با حماسه گره خورده است. معنای ساده‌‎ی حماسه، دلیری و شجاعت است. قهرمان حماسه در داستان و شعر؛ از نیروی جسمانی و معنوی مثال‌زدنی برخوردار است. توانایی‌های این قهرمان بیشتر از یک فرد معمولی است. «حکیم ابوالقاسم فردوسی» بزرگ‌ترین شاعر حماسه‌‌سرای ملی ایران است.

فردوسی، پیش از شاهنامه

حکیم ابوالقاسم فردوسی، سال 329 هجری قمری مصادف با سال 940 میلادی در روستای باژ، از توابع شهر طوس در استان خراسان رضوی به دنیا آمد. این شاعر بزرگ و نامدار ایران، دهقان‌‎زاده بود. خواندن و نوشتن را در مکتبخانه روستای باژ آموخت و برای ادامه تحصیل به مدرسه‌ی شهر طوس رفت. فردوسی در این مدرسه با «ابومنصور محمد بن احمد» مشهور به دقیقی توسی آشنا شد. دقیقی، از نخستین حماسه‌سرایان در تاریخ ادبیات فارسی ایران است. دقیقی، 30 سال عمر کرد و در این مدت تلاش کرد داستان‌های ملی ایران را از کتاب «شاهنامه ابومنصوری» به شعر درآورد. دقیقی هزار بیت درباره داستان گشتاسب و ظهور زردشت سرود، اما به دست غلام خود کشته شد. فردوسی با آگاه شدن از کار ناتمام دقیقی طوسی، تصمیم گرفت این کار را به پایان برساند. منبع شاهنامه، کتاب منثور شاهنامه ابومنصوری است و فردوسی هزار بیت دقیقی را هم در شاهنامه آورده است.

شاهنامه فردوسی، حیثیت قوم ایرانی

فردوسی به داستان‌‎های کهن علاقه داشت. در زمان حیاتش، سامانیان در ایران حکومت می‎کردند. در دوران حکومت سامانیان زبان فارسی دری پیشرفت زیادی کرد. سامانیان با اینکه زبان رسمی و اداری را عربی اعلام کرده بودند، اما اجازه دادند شاعران پارسی به زبان محلی خود شعر بگویند. فردوسی از این فرصت استفاده کرد و توانست با سرودن شاهنامه نگرش ملی و انسانی و جهان‌بینی انسان ایرانی را تعالی ببخشد. خدمت فردوسی با شاهنامه به ایرانیان این بود که توانست ریشه‌ها، گذشته و افتخارات قوم ایرانی را برای همیشه در تاریخ ثبت و ماندگار کند.

از شاهنامه به عنوان حیثیت قوم ایرانی نام می‎برند. رستم، سهراب، کاوه آهنگر و سیمرغ شخصیت‌های مثبت و ضحاک و کیکاووس شخصیت‌های منفی شاهنامه هستند. قهرمان اصلی شاهنامه، رستم است. رستم به عنوان یک شخصیت ایرانی قدرت زیادی دارد و با دیوها مبارزه می‌کند و همه آنها را شکست می‌دهد. داستان رستم و اسفندیار هم بیش از هزار سال است، در بین مردم جا باز کرده است. کتاب شاهنامه از سه دوره‌ی اساطیری، پهلوانی و تاریخی تشکیل شده است.

به خاطر فردوسی و کتاب عظیم شاهنامه، بزرگان ادب و شعر ایران، دوره سامانیان یعنی سده‌ی چهارم قمری (قرن دهم و یازدهم میلادی) را مهمترین دوره حماسه سرایی در ایران می‎دانند.

بنای مستحکم فردوسی

حکیم ابوالقاسم فردوسی، سال 402 هجری قمری مصادف با سال 1032 میلادی بعد از 73 سال زندگی در زادگاهش از دنیا رفت. 25 اردیبهشت‌ماه، در تقویم ملی ایران، «روز بزرگداشت فردوسی» و «پاسداشت زبان و ادب فارسی» نامگذاری شده است. ایرانیان زنده نگه داشتن یاد و نام حکیم ابولقاسم فردوسی را مساوی با زنده نگه داشتن هویت ملی و فرهنگی خود می‌دانند. فردوسی با شاهنامه به زبان فارسی حیاتی دوباره بخشید. آرامگاه فردوسی 28 کیلومتر با روستای باژ، فاصله دارد. خشت خشت این بنا به دلیل عظمت و استواری آن بازدیدکنندگان را به یاد حماسه فردوسی در شاهنامه می‌اندازد. زبان فارسی و ایرانیان مدیون فردوسی هستند، درست همانطور که خود فردوسی سروده است: «بسی رنج بردم در این سال سی/ عجم زنده کردم بدین پارسی».