ملاهادی سبزواری، تجلی نظم فلسفی

ملا‌هادی سبزواری حکیم، عارف و شاعر شیعه (از مذاهب اسلامی) در عصر قاجار و بزرگ‌ترین فیلسوف قرن سیزدهم است. او گرچه مکتب مستقلی در فلسفه ندارد و بیشتر نظریه فلسفی ملا عبدالرزاق لاهیجی و ملاصدرا را توضیح و شرح داده است، اما کتاب «منظومه» او دوره کامل منطق و فلسفه است و جایگاه مهمی در مکتب صدرائی دارد. ملا‌هادی سبزواری هر چند یکی از مهم‌ترین شارحان فلسفه صدرائی است، اما اختلاف نظرهایی نیز با ملاصدرا دارد؛ از جمله در علم خدا به ذات خویش، حادث بودن عالم امر، تفاوت حرکت با تحریک، جوهر دانستن برخی اقسام علم و باور به معاد جسمانی و روحانی. منظومه، مشهورترین اثر او است که در آن حکمت و منطق را به نظم درآورده است. حکیم سبزواری شاعری است که به «اسرار» تخلص داشت و علاوه بر اینکه در شعرهای خویش از مبانی حکمت و فلسفه بهره می‌برد، با استفاده از مسائل عرفانی، آنها را بسیار دلپذیر و شورانگیز کرده بود.

مشهورترین اثر ملاهادی سبزواری: شرح منظومه

حکیم حاج ملاهادی سبزواری از درخشان‌ترین چهره‌های حکمت متعالیه در سال 1176 هجری شمسی (1797 میلادی) در سبزوار به دنیا آمد. او پس از گذراندن علوم مقدماتی در سبزوار به مشهد مهاجرت کرد. در این شهر در رشته‌های ادبیات، فلسفه، علوم ریاضی و فقه و اصول به تحصیل پرداخت. این دوره از تاثیرگذارترین برهه‌ها در شکل‌گیری شخصیت علمی و معنوی این عالم است. پس از گذشت 10 سال از سکونت وی در مشهد مقدس،‌ به حوزه علمیه اصفهان رفت و از محضر استادانی چون حاج ملا حسین سبزواری، ملا علی مازندرانی و آقا محمد علی نجفی بهره برد. او بیش از 20 سال از عمر خویش را برای خلق اثرهای «منظومه و شرح منظومه» گذاشت. ملاهادی سبزواری با هدف تنظیم یک دوره موضوع‌های منطقی، عرفانی و فلسفی در قالب شعر و نظم در سال 1240 هجری قمری سرودن شعرهای خویش را آغاز کرد و سرانجام در سال 1261 هجری قمری موفق شد، این امر مهم را به پایان رساند. این اثر از دو بخش علم منطق و حکمت تشکیل شده که در بخش حکمت به نام «غررالفوائد»، بیش از هزار بیت سروده شده و در این شعرها مسایل مهم فلسفه مطرح شده است. در بخش دوم نیز بیش از 300 بیت وجود دارد که دقیق‌ترین موضوع‌های منطق به نظم در آمده است.

جایگاه ملاهادی سبزواری در فلسفه

جایگاه این فیلسوف از چنان اهمیتی برخوردار بود که «آقا بزرگ تهرانی» درباره وی می‌گوید: «حاج ملاّهادی سبزواری، حکیمی است متفقّه و فیلسوفی است متأله. عالمی است عامل و عارفی است کامل. از بزرگان فلاسفه و حکمای اسلامی ایران در اواخر قرن سیزدهم هجری، که پیشوای متألهین اسلام است و مقتدای متبحّرین حکمت و کلام در این عصر. «هانری کربن» فیلسوف معاصر فرانسوی در کتاب تاریخ فلسفه اسلامی درباره این عالم می‌نویسد: «اصالت این اندیشمند، بیش از هر چیز، در طنین شخصی آثار و سبک سامان دادن به مفردات اندیشه محسوس است، که از آثار ملاّصدرا، حکمت اشراق سهروردی، نوشته‌های ابن عربی و احادیث امامان شیعی وام گرفته شده‌اند».

آثار و درگذشت ملاهادی سبزواری

از آثار ملاهادی سبزوادی می‌توان به: «شرح علی ارجوزه یا لئلالی المنتظمه» که همان شرح منظومه منطق است، «اسرار الحکم فی المفتتح و المختتم»، «حواشی بر شواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه» ملاصدرا، «حواشی بر مبداء و معاد» ملاصدرا، «حواشی بر مفاتیح‌الغیب» ملاصدرا، حواشی بر «اسفار اربعه» ملاصدرا، «شرح نبراس الهدی فی اسرار الاساس»، «رسائل حکیم سبزواری»، «الراح و القراح»، «هادی المضلین فی اصول الدین»، «شرح مثنوی مولانا جلال‌الدین محمد بن بلخی»، «معاد در فلسفه و کلام اسلامی»، «حواشی بهجه‌‌ المرضیه جلال‌الدین سیوطی»، «زندگی‌نامه حکیم»، «رحیق» در علم بدیع و «دیوان اسرار» که همان دیوان شعر اوست، اشاره کرد.

او در سال 1242 هجری قمری به مشهد بازگشت و مدت 5 سال در مدرسه «حاج حسن» به تدریس پرداخت و شاگردانی چون آیت‌الله حاج میرزا حسن حکیم داماد، فاضل یزدی، سید احمد ادیب پیشاوری و شیخ ابراهیم تهرانی معروف به شیخ معلم را پرورش داد. حاج ملاهادی سبزواری در سبزوار درگذشت و همان‌جا به خاک سپرده شد.

روز 27 فوریه مصادف با 8 اسفندماه، در تقویم ملی ایران، به عنوان روز بزرگداشت حکیم حاج ملاهادی سبزواری نامگذاری شده است.

	ملاهادی سبزواری، تجلی نظم فلسفی

	قرن سیزدهم خورشیدی/ نوزدهم میلادی
	شرح منظومه، شرح علی ارجوزه یا لئلالی المنتظمه، اسرار الحکم فی المفتتح و المختتم، حواشی بر شواهد الربوبیه فی المناهج السلوکی، حواشی بر مبداء و معاد، حواشی بر مفاتیح‌الغیب، رسائل حکیم سبزواری، معاد در فلسفه و کلام اسلامی، دیوان اسرار