ابوسعید ابوالخیر با دوری از تعصب در تاریخ ماندگار شد

ابوسعید فضل‌الله بن ابوالخیر احمد بن محمد بن ابراهیم معروف به شیخ ابوسعید ابوالخیر عارف و شاعر نامدار ایرانی قرن چهارم و پنجم است. او از عارفان برجسته‎ی زبان و ادبیات فارسی است. ابوسعید ابوالخیر، اندیشه‎های عرفانی خود را به زبان شعر و در قالب رباعی بیان کرده است. رباعی یکی از قالب‌های شعر سنتی فارسی است که چهار مصراع دارد و قافیه در دو مصراع اول و مصراع چهارم رعایت می‎شود. ابوسعید ابوالخیر را پیشگام عرفان عملی در ادبیات فارسی می‎دانند.

زندگینامه ابوسعید ابوالخیر

ابوسعید ابوالخیر در سال 375 هجری قمری (985 میلادی) در ناحیه‎‌ای میان «ابیورد» و «سرخس» به نام «میهنه» به دنیا آمد. پدر او علاقه ویژه‌‎ای به عرفان داشت و برای همین به شکل مستمر در مجالس عارفان حضور می‌یافت. ابوسعید ابوالخیر هم در این مجالس پدر را همراهی می‎کرد. اولین آشنایی‌های ابوسعید با تصوف و برخی مشایخ صوفیه مانند ابوالقاسم بشر یاسین، ابوالفضل سرخسی، لقمان سرخسی، شیخ ابوالعباس قصاب از این طریق صورت گرفت. او در ادامه فقه را از ابوبکر قفّال و ابوعبدالله خضری آموخت. بعد از سفر به سرخس، آمل و طوس در نیشابور در خانقاه ابوعلی طرسوسی ماندگار شد. در آنجا با تلاش و کوشش فراوان توانست مقام مرشدی یا همان شیخ را از آن خود کند.

ابوسیعد بیشتر از 10 سال در نیشابور زندگی کرد و سپس همراه فرزندش ابوطاهر سعید، عازم سفر حج شد. در خرقان شاهرود با ابوالحسن خرقانی دیدار کرد و خرقانی استقبال گرمی از او کرد. ابوالحسن خرقانی، از عارفان نامدار ایران است. ابوسعید آخرین مجلس خود را در 27 رجب 440 هجری قمری (1048 میلادی) برگزار کرد و در این مجلس، فرزندش ابوطاهر سعید را به عنوان جانشین معرفی کرد و درباره چگونگی برگزاری مراسم تشییع جنازه خود به مریدان سفارش نمود. او در نیشابور درگذشت و در زادگاهش به خاک سپرده شد.

دوری از تعصب

ابوسعید ابوالخیر در زمان حیاتش، به شاگردانش هم به مانند سلوک خود، دوری از تعصب را آموزش می‎داد. او به تمامی افراد، بدون در نظر گرفتن دین و آیین آنها احترام می‌گذاشت و بر این باور بود که عرفان و تصوف باید تجربه شود و در قالب گفتن و وصف کردن نمی‌گنجد. آنطور که پژوهشگران گفتند؛ ابوسعید می‌دانست که قـهر، غلبه و شکنجه، راه‌ صـحیح تـربیت و تهذیب اخلاق نیست، به زور، هیبت و قدرت می‌توان بشر را مقهور ساخت اما نمی‌توان انسان کامل سـاخت. بـه نظر او هر فردی این کار را انجام دهد و تهذیب و تربیت نفس خود را فرو گذارد، به منزله‌ این است‌ که به کاری پوچ پرداخته است. او با آنکه یکی از دانشمندان و آگاه به علوم رسمی مانند تفسیر، حدیث، فقه و ادب در عصر خود بود، اما هیچ‌گاه کتاب و رساله ننوشت و ظاهرا مکاتباتی را که با مشایخ معاصر، دوستان و فرزندان خود داشته به یادگار مانده است.

در مجموع احوال و کرامات ابوسعید ابوالخیر در دو کتاب «اسرارالتوحید» و «حالات و سخنان ابوسعید» به وسیله نوادگان وی گردآمده است. رباعیاتی نیز به او منسوب است. در سال 1334 خورشیدی مجموعه‌ای از «سخنان منظوم ابوسعید ابوالخیر» به کوشش و تصحیح سعید نفیسی‌ به بازار آمد که در آنجا همه رباعی‌ها و بیت‌های منسوب به ابوسعید ابوالخیر گرد آمـده‌ است. عطار نشابوری در آثارش به حکایت‏های ابوسعید پرداخته است. او در «مصیبت‌نامه»، 9 حکایت و در «الهی نامه» پنج حکایت و در «منطق الطیر» سه حـکایت و در «اسـرارنامه» یک حکایت از ابوسعید را به نظم درآورده است.

اندرزهای ماندگار

ابوسعید ابوالخیر با وجود اینکه بیش از هزار سال پیش زندگی می‎کرد، ولی هنوز هم بسیاری از پندها و اندرزهای اخلاقی او تازگی، ظرافت و ارزش خود را حفظ کرده است و می‌توانند در زندگی راهنمای ما باشد. آنگونه که در کتاب اسرارالتوحید آمده، او فرد خردمند را اینگونه تعریف کرده است: «خردمند آنست که چون کارش پیش آید، همه‌ی رای‌ها را جمع کند و به بصیرت در آن نگرد تا آنچه صواب است، از آن برگزیند و دیگران را یله کند (رها کند)؛ چنانکه کسی را دیناری گم شود اندر میان خاک، اگر زیرک بود، همه خاک‎های آن حوالی را جمع کند و به غربالی تنگ فرو گذارد تا دینار از میان پدید آید.»

	ابوسعید ابوالخیر با دوری از تعصب در تاریخ ماندگار شد

	قرن چهارم و پنجم
	اسرارالتوحید، حالات و سخنان ابوسعید