شیخ بهایی، طومار بی‌نظیر او و ضرورت احیای آن
شیخ بهایی، طومار بی‌نظیر او و ضرورت احیای آن
طومار شیخ بهایی، آخرین نسخه از تقسیم‌نامه آب زاینده‌رود است که آن را بهاءالدین محمد بن حسین بن عبدالصمد عاملی معروف به شیخ بهایی نوشته است. این طومار، آب زاینده‌رود را به 33 سهم اصلی و 275 سهم کوچکتر تقسیم کرده است تا آب به صورت کاملا عادلانه در جوی‌ها یا مادی‌های هر منطقه و مزارع و روستاهای اصفهان جریان پیدا کند.
شیخ بهایی کیست؟
شیخ بهایی، عالم بزرگ جهان اسلام در سال 925 هجری شمسی (1546 میلادی) در بعلبک لبنان چشم به جهان گشود. در 10 سالگی به همراه پدر (عزالدین حسین عاملی) راهی ایران زادگاه پیشینیان خود شد. آنان قزوین مرکز دانشمندان شیعه (تشیع یکی از مذاهب اسلامی است) را برای اقامت برگزیدند. شیخ بهایی و پدرش به دعوت شاه طهماسب اول صفوی به ایران آمدند. شیخ بهایی در قزوین به دلیل هوش و ذکاوت بالا، مورد توجه همگان قرار گرفت و از محضر استادانی همچون «عزالدین حسین عاملی، عبدالله بن شهابالدین حسین یزدی، مولانا افضل قاینی، حکیم عماد الدین محمود، ابی الطیف مقدسی و ملا محمد باقر یزدی» بهره‌های فراوانی برد. او در تفسیر، فقه، اصول، ادبیات، رجال، تاریخ، حکمت، کلام، ریاضی، فلسفه، طب و سایر علوم عصر خود از سرآمدان بود. در زمان سلطنت شاه عباس صفوی، پایتخت ایران از قزوین به اصفهان منتقل شد. شیخ بهایی به دلیل تبحری که در دانش فلسفه، منطق، هیات و ریاضیات داشت، در دربار ارج و قرب ویژه‌ای یافت. پدر شیخ بهایی در سال 984 هجری قمری درگذشت و منصب شیخ‌الاسلامی اصفهان به شیخ بهایی رسید. در اصفهان امور شرعی به شیخ بهایی محول شد. از آنجایی که او در ریاضی، معماری و مهندسی مهارت داشت، توانست «معماری مسجد امام در اصفهان، مهندسی حصار نجف، ساعت ظلی در مغرب مسجد امام در اصفهان، تقسیم آب زاینده‌رود در محله‌های این شهر، تعیین سمت قبله مسجد امام به مقیاس چهل درجه انحراف غربی از نقطه جنوب و ساختمان گلخن گرمابه‌ای» را از خود به یادگار بگذارد.
شیخ بهایی بیش از 95 کتاب، رساله و آثار برجسته به نثر و نظم تالیف کرد که «کشکول شیخ بهایی» از مهم‌ترین آنهاست. او علاوه بر نویسندگی، شاعری توانا بود و شعرهای فارسی وی بیشتر شامل مثنوی، غزل و رباعی می شود، در غزل به شیوه «فخرالدین عراقی» و «حافظ شیرازی»، در رباعی همچون «ابوسعید ابوالخیر» و «خواجه عبدالله انصاری» و در مثنوی به روش «مولوی» شعر می‌سرود. ویژگی مشترک شعرهای این شاعر، زهد و عرفان است. او شاگردان بسیاری را آموزش داد که هر کدام از آنها، خدمتی بزرگ به دنیای اسلام ارائه دادند و نقشی اساسی در هدایت جامعه بشری ایفا کردند. از جمله مشهورترین شاگردان شیخ بهایی می‌توان به «ملاصدرا، علامه مجلسی اول، محقق سبزواری و سید میرزا رفیع الدین محمد بن حیدر حسینی طباطبایی نائینی» اشاره کرد.
آثار ادبی
شیخ بهایی اشعار بسیاری به فارسی و عربی سروده است که بیشتر آنها در کتاب کشکول آمده است و مضامینی عرفانی و صوفیانه دارد. کلیات اشعار فارسی او شامل غزلیات، مثنویات (نان و حلوا، شیر و شکر، نان و پنیر)، قطعات، رباعیات، مستزاد و مخمس توسط سعید نفیسی در ۱۰۳ صفحه، اولین بار در ۱۳۱۶هجری شمسی (1937 میلادی) به چاپ رسید. شعر معروف «تمنای وصال» با مطلع «تا کی به تمنای وصال تو یگانه» از اشعار اوست که ایرانیان با صدای ابوالحسن مختاباد خاطرات زیادی با این شعر دارند. اشعار عربی وی را نخستین بار شیخ محمدرضا فرزند شیخ حر عاملی جمع‌آوری کرده و به صورت کامل چاپ شده است. مشهورترین شعر عربی بهایی قصیده‌ای با عنوان «وسیلة الفوز و الامان فی مدح صاحب الزمان» در 63 بیت است. شیخ بهایی آثاری نیز در نثر فارسی دارد که مهم‌ترین آنها به زبان فارسی کتاب «پند اهل دانش و هوش به زبان گربه و موش» است. او در این اثر بعضی موضوعات و مسائل عرفانی و صوفیانه را به شیوه رمز و تمثیل آورده است.
درگذشت
سرانجام شیخ بهایی اندیشمند بلند آوازه در 1001 هجری شمسی (1622 میلادی) در اصفهان چشم از جهان فرو بست و پیکر او در کنار حرم امام رضا(ع) به خاک سپرده شد.
روز 23 آوریل مصادف با 3 اردیبهشت‌ماه، در تقویم ملی ایران، به مناسبت چهارصدمین سال درگذشت شیخ بهایی به پیشنهاد جمهوری اسلامی ایران و به پاس مقام علمی این دانشمند بزرگ؛ در یونسکو به نام این فقیه برجسته به ثبت رسید.
| شیخ بهایی، طومار بی‌نظیر او و ضرورت احیای آن | |
| شیخ بهایی | |
| قرن دهم و یازدهم خورشیدی | |
| طومار شیخ بهایی، کشکول شیخ بهایی، پند اهل دانش و هوش به زبان گربه و موش، تمنای وصال، معماری مسجد امام در اصفهان |
ব্যক্তিত্ব
