آقا بزرگ تهرانی و حفظ هویت تشیع

محمدمحسن بن علی منزوی تهرانی، معروف به آقابزرگ تهرانی، فقیه و کتاب‌شناس شیعه بود. او در تهران متولد شد. پدر و پدربزرگش از روحانیان این شهر بودند و جدّ‌ بزرگش، حاج محسن، بازرگان بود و به یاری منوچهرخان معتمدالدوله گرجی، نخستین چاپخانه ایران را بنیاد نهاد. آقابزرگ، تحصیلات مقدماتی خود را در مدارس دانگی، پامنار و فخریه (مروی) تهران آغاز کرد. ادبیات، فقه و اصول و منطق آموخت و اصول خط نسخ و نستعلیق را فرا گرفت. در 1315 هجری قمری (1897 میلادی) عازم نجف شد و نزد حاج میرزا حسین محدث نوری علم حدیث آموخت. همچنین در درس علمای بزرگی چون آخوند خراسانی، سید محمدکاظم یزدی، شریعت اصفهانی و میرزا محمدتقی شیرازی به تکمیل فقه و اصول پرداخت و به درجه اجتهاد رسید.

بزرگ‌ترین خدمت آقا بزرگ تهرانی: الذریعة الی تصانیف الشیعه

محمدمحسن بن علی منزوی تهرانی در 1329 قمری به کاظمین رفت تا مقدمات تدوین بزرگ‌ترین دایرة‌المعارف کتاب‌شناسی شیعه، یعنی «الذریعة الی تصانیف الشیعه» (26 مجلد) را آماده سازد. الذریعة، کتاب‌شناسی عظیمی درباره آثار شیعه است. این اثر به معرفی 53 هزار و 510 کتاب تألیفی، تصنیفی و ترجمه‌شده به زبان‌های فارسی، عربی، ترکی، اردو و گجراتی در موضوع‌های گوناگون می‌پردازد. آقابزرگ برای تهیه «فهرست الذریعه» در نجف چاپخانه‌ای به نام مطبعه السعاده دایر کرد، ولی دولت عراق مانع کار وی شد. وی برای تکمیل «الذریعه» سفرهای بسیاری کرد و از بیشتر کتابخانه‌های عمومی عراق، ایران، سوریه، فلسطین، مصر و حجاز و بسیاری از کتابخانه‌های خصوصی بازدید کرد. این مجموعه 26 جلدی که به صورت الفبایی تدوین شده، شامل بیش از یازده هزار صفحه است. آقابزرگ در جمع‌آوری این مجموعه، از منابع فهرست‌نگاری نخستین شیعه مثل فهرست شیخ طوسی، فهرست نجاشی و فهرست العلماء استفاده کرده است. او افزون بر این منابع، از فهرست کتابخانه‌های گوناگون نیز سود برده و گاه به آثار چاپی و خطی که خود مشاهده و مطالعه کرده و همچنین به آنچه از افراد مورد اعتماد شنیده، استناد کرده است.

دومین اثر مهم آقابزرگ تهرانی: طبقات اعلام الشیعه

کتاب طبقات اعلام الشیعه، دائرة المعارفی حدود 20 جلد در شرح احوال و آثار بزرگان شیعه از قرن چهارم تا چهاردهم قمری است. نویسنده در این کتاب، سرگذشت بزرگان شیعه را به همراه تاریخ زمان هر یک از آنها گردآوری کرده است و آن را به تعداد قرون غیبت امام زمان(عج) به یازده بخش تقسیم کرده است و هر بخش را به قرنی از سده چهارم تا چهاردهم قمری اختصاص داده است. از دیگر آثار وی می‌توان به: «مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال»، «هدیه الرازی الی المجدد شیرازی»، «النقد اللطیف فی نفی التحریف عن‌ القرآن الشریف»، «توضیح ‌الرشاد فی تاریخ حصرالاجتهاد»، «المشیخه»، «ضیاء المفازات فی طریق مشایخ‌ الاجازات» و «مستدرک کشف‌الظنون» اشاره کرد.

	آقا بزرگ تهرانی و حفظ هویت تشیع

	صاحب الذریعه
	قرن چهاردهم خورشیدی/ بیستم میلادی
	الذریعة الی تصانیف الشیعه، طبقات اعلام الشیعه، مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال، هدیه الرازی الی المجدد شیرازی، مستدرک کشف‌الظنون