نقش علامه طباطبایی در توسعه فلسفه اسلامی

سید محمدحسین طباطبایی، مشهور به علامه طباطبایی مفسر، فیلسوف، اصولی، فقیه و عارف است. او از عالمان تأثیرگذار شیعه (تشیع یکی از مذاهب اسلامی است) در فضای فکری و مذهبی ایران در قرن 14 هجری شمسی (قرن 19 میلادی) بود. علامه‌‎طباطبایی نویسنده «تفسیر المیزان» و «شیعه در اسلام» و کتاب‌های فلسفی«بدایة الحکمة، نهایة الحکمة» و «اصول فلسفه و روش رئالیسم» است. او در حوزه علمیه قم به جای اشتغال به فقه و اصول، درس تفسیر قرآن و فلسفه برقرار کرد. این کار موجب رونق دانش تفسیر در حوزه علمیه قم شد. روش تفسیری او تفسیر قرآن به قرآن بود.

زندگینامه و آثار علامه طباطبایی

براساس زندگی‌نامه خودنوشت علامه طباطبایی، او متولد تبریز است. پدرش حاج میرزا باقر و عمویش میرزا اسدالله از علمای بنام تبریز بودند. محمدحسین تحصیلات مقدماتی را در مکتب‌خانه‌های زادگاهش فرا گرفت، سپس به مدرسه «طالبیه» رفت و به تحصیل علوم دینی و عربی پرداخت و مقدمات را فرا گرفت. آن‌گاه در فقه کتب «شرح لمعه» و «مکاسب»، در اصول کتاب «معالم»، «قوانین»، «رسایل» و «کفایه»، در منطق کتب «کبری»، «حاشیه» و «شرح شمسیه»، در فلسفه کتاب «شرح اشارات» و در کلام کتاب «کشف‌المراد» را مطالعه کرد. در 1304 هجری شمسی برای ادامه تحصیلات به نجف رفت و نزد آیت‌الله آقا شیخ محمد اصفهانی یک دوره خارج اصول و خارج فقه را آموخت. همچنین از محضر آیت‌الله نائینی و آیت‌الله آقا سید ابوالحسن اصفهانی و آیت‌الله حجت کوه کمره‌ای، حاج میرزا علی آقا طباطبایی تبریزی، آقا سید حسین بادکوبه‌ای و آیت‌الله سید ابوالقاسم خوانساری بهره برد. پس از بازگشت به ایران، در 1314 هجری شمسی به زادگاهش بازگشت و مدت 10 سال در آنجا ماند. در 1325 هجری شمسی از تبریز به قم آمد و در حوزه علمیه آنجا مشغول به تحصیل شد و محضر استادان برجسته‌ای چون آیت‌الله سیدمحمد خوانساری، آیت‌الله سیدمحمد حجت کوه کمره‌ای را درک کرد. او شاگردان وارسته‌ای تربیت کرد. نشست‌های علمی‌ علامه‎طباطبایی با هانری کربن، فیلسوف و شیعه‌شناس فرانسوی، زمینه‌ساز معرفی تشیع به اروپاییان شد. مصاحبات او با هانری کربن، به زبان‌های فارسی، عربی، فرانسه و انگلیسی انتشار یافت و اولین دوره آن در فارسی تحت عنوان «مکتب تشیع» منتشر شد.

توسعه فلسفه اسلامی

با توجه به آثار علمی، قلمی و سخنرانی‌های مرحوم علامه طباطبایی می‌توان به پنج محور در خصوص امتداد یافتن فلسفه اسلامی توسط او اشاره کرد؛ محور نخست، بالندگی و توسعه فلسفه اسلامی است. ایشان ترویج و نهادینه‌سازی فلسفه اسلامی را با تألیف کتب «بدایه الحکمه» و «نهایه الحکمه» وارد مرحله جدیدی کردند. تدریس فلسفه به‌ویژه حکمت متعالیه و اسفار ملاصدرا، ابداعات فلسفی (16مورد) که در حوزه داشتند و حاشیه‌هایی که بر اسفار نوشتند، بخشی از اقدامات ایشان در توسعه فلسفه اسلامی در متن فلسفه بود. محور دوم، در بخش دین‌شناسی، اعتقادات و علوم کلامی است. در این زمینه نیز با استفاده از پشتوانه‌های فلسفی به تبیین مبانی اعتقادی پرداختند. همچنین ایشان روزآمدی بحث‌های اعتقادی را نیز در دستور کار خود داشتند و در این راستا، رساله «الولایه»، کتاب «شیعه در اسلام» و «قرآن در اسلام» را به نگارش درآوردند. بخش دیگر، پاسخ به شبهات است. مرحوم علامه طباطبایی در مبانی اعتقادی، کتاب‌ها و آثار مستقل دارند، از آن جمله می‌توان به کتاب «وحی یا شعور مرموز»، «علی و فلسفه الهی» و... اشاره کرد. همچنین مرحوم علامه طباطبایی در تفسیر المیزان هم بحث‌های مستقلی در ذیل آیات قرآن و معارف الهی و بحث‌های مبانی کلامی دارند.

اخلاق علمی و عملی

محور سوم، انسان‌شناسی است. انسان‌شناسی مبنا و محور علوم‌اسلامی است. ایشان آثار متعددی را با پشتوانه‌های فلسفی و عرفانی به نگارش درآوردند؛ همچون «انسان ماقبل الدنیا، انسان فی‌الدنیا، انسان بعد دنیا». محور چهارم، بحث اخلاق است. مرحوم علامه طباطبایی در بحث از اخلاق دارای دو ایده و ابداع جدید هستند؛ نخست، در بخش اخلاق نظری که «نظریه اعتباریات» را مطرح می‌کنند و بر این اساس، تبیین جدیدی از گزاره‌های اخلاقی به‌دست می‌دهند. دوم، در بخش اخلاق عملی است که در کتاب المیزان از رهگذر تفسیر به این مهم پرداخته‌اند و در آنجا مسلک توحیدی قرآن را در اخلاق ذکر به تبیین می‌گذارند.

محور پنجم، امتدادسازی فلسفه در علوم‌انسانی است. ایشان به‌ویژه در مباحث جامعه‌شناسی، علم سیاست، حقوق، مباحث تربیتی و بعضاً مباحث روانشناسی هم آثارمستقل دارند و در «المیزان» مباحث مفصلی را در حوزه علوم‌انسانی ذکر کرده‌اند.

روز 15 نوامبر مصادف با 24 آبان‌ماه، در تقویم ملی ایران، به عنوان روز بزرگداشت علامه طباطبایی نامگذاری شده است.

	نقش علامه طباطبایی در توسعه فلسفه اسلامی

	قرن 14 شمسی
	تفسیر المیزان، شیعه در اسلام، بدایة الحکمة، نهایة الحکمة، اصول فلسفه و روش رئالیسم،