عرفان اسلامی در آثار عبدالرحمان جامی

«هفت اورنگ»، «نفحات الانس» و «بهارستان» سه اثر معروف جامی است که در ذهن بیشتر ایرانی‌ها نامشان نقش بسته است. البته آثار جامی به این سه اثر محدود نمی‌شود و از دیگر آثار او می‌توان «دیوان اشعار»، «لوایح»، «اشعة‌اللمعات»، «تاریخ‌ صوفیان و تحقیق مذهب آنها»، «نقدالنصوص‌ فی‌ شرح نقش‌ الفصوص ابن‌‌عربی»، «مناسک‌ حج‌ منظوم»، «مناقب‌ جلال‌الدین رومی» و «منشأت» اشاره کرد.

آثار نامی جامی

«هفت اورنگ»، یکی از مهمترین آثار منظوم جامی است. جامی در این کتاب داستان‌های حماسی، تاریخی، عاشقانه و اندرزگونه را روایت می‎کند. هفت اورنگ شامل هفت بخش «مثنوی سلسلةالذهب» (درباره مسایل دینی و اخلاقی همراه با قصه‌های گوناگون که به نام سلطان حسین بایقرا سروده شده ‌است)، «سلامان و ابسال» (داستانی عاشقانه و عرفانی از منابع یونانی)، «تحفةالاحرار» (مثنوی عرفانی و دینی به نام خواجه ناصرالدین نقشبندی)، «سبحةالابرار» (درباره تصوف و مسایل اخلاقی همراه با تمثیلات بسیار)، «یوسف و زلیخا» (بهترین مثنوی‌های جامی که به نام سلطان حسین است) و «لیلی و مجنون» و «خردنامه اسکندری» که به حکمت و مسایل فلسفی اشاره دارد، تشکیل شده است.

جامی در هفت اورنگ، مفاهیم عرفانی را در قالب تمثیل و داستان از زبان انسان‌ها و شخصیت‌های حیوانی روایت می‌کند. بهارستان یا «روضه الاخبار و تحفه الابرار» از دیگر آثار این شاعر محبوب است که در قالب نثر و نظم و با تقلید از گلستان سعدی نوشته شده است. بهارستان، حکایات‌ و اندرزهای‌ اخلاقی را با نثری ساده‌ و آمیخته‌ به‌ نظم‌ بیان کرده است و گفته می‏شود جامی آن‌ را برای‌ تعلیم‌ و تربیت‌ فرزندش‌، ضیاءالدّین‌ یوسف‌، تألیف‌ و در سال 892 هجری قمری به‌ پادشاه‌ تیموری‌، سلطان‌ حسین‌ بایقرا اهدا کرده است.

«نفحات‌الانس» نام کتاب معروف دیگر جامی است. جامی در این کتاب حقایق عرفانی و ذکر احوال عارفان از آغاز کار آنان تا عهد مؤلف را بیان کرده است. جامی به عنوان بزرگترین و نامدارترین شاعر دوره تیموریان شناخته می‎شود. دوره تیموریان یکی از دوران تاریخ ایران است که در آن تحولات گسترده‌ای در حوزه زبان شعر و نظم فارسی به وقوع پیوست. توجه شاهزادگان و سلاطین این دوره به شعر و شاعری از دلایل این شکوفایی است، این شاهزادگان به شدت از هنر و ادب حمایت می‌کردند و حمایت آنها از جامی و شکوفایی این شاعر در آن عصر، سبب شد او را به عنوان بزرگترین و نامدارترین شاعر دوره تیموریان بدانند.

زندگینامه جامی

جامی، فرزند نظام‌الدین احمد دشتی و ملقب به «خاتم‌الشعرا» است. او در غزل‌سرایی به اسلوب کمال خجندی و در مثنوی سرایی‌ به نظامی و امیرخسرو تأسی جسته است و به سبب تبحر در علوم و فنون گوناگون از جامع‌ترین شخصیت‌های حوزه ادب و علوم اسلامی قرن 9 هجری قمری به شمار می‌آید.

وی درس نحو عربی را نزد پدر آموخت، سپس برای کسب علوم ادبی و کلام به هرات رفت. بعد عازم سمرقند شد و به تحصیل ستاره‌شناسی و هیئت پرداخت. بعد با تصوف و صوفی‌گری آشنا شد و در حلقه‌ مریدان شیخ نقشبندی قرار گرفت و چنان در تصوف پیشرفت کرد که از بزرگان طریقت شد و نزد سلطان حسین میرزا بایقرا و وزیر کاردانش امیر علیشیر نوایی جایگاه ویژه‌ای یافت. همچنین با حمایت الغ‌بیگ تیموری توانست در زمینه‌ علم بسیار پیشرفت کند و در میان اهل دانش و معرفت به محبوبیت بالایی دست یابد. وی در شعر ابتدا «دشتی» تخلص می‌کرد ولی بعد چنانکه خود می‌گوید به سبب محل تولدش شهر جام و ارادتی که به شیخ احمد جام داشته، تخلص «جامی» را برگزیده است.

تاریخ وفات جامی مصادف با روز جمعه هجدهم محرم الحرام سال 898 هجری قمری (1492 میلادی) در هرات گزارش شده و با توجه به تاریخ ولادتش مدت حیات وی 81 سال بوده است. پیکر این شاعر نامی در کنار مرقد سعدالدین کاشغری به خاک سپرده شده است.

	عرفان اسلامی در آثار عبدالرحمان جامی

	خاتم‌الشعرا
	قرن 9 هجری قمری
	«هفت اورنگ»، «نفحات الانس»، «بهارستان»، «دیوان اشعار»، «لوایح»، «منشأت»