خالی از لطافت شاعرانه و اوج مدیحهسرایی
خالی از لطافت شاعرانه و اوج مدیحهسرایی
ابوالقاسم حسن بن احمد عنصری بلخی شاعر فارسی زبان بلخ (یکی از شهرهای افغانستان امروز)، مشهور به عنصری بلخی در سال 350 هجری قمری (961 میلادی) به دنیا آمد. او به درخواست امیر نصر برادر سلطان محمود غزنوی به غزنه (یکی دیگر از شهرهای افغانستان امروز) رفت و خیلی زود در زمره یکی از برجسته‌ترین شاعران دربار او درآمد. عنصری در دربار سلطان محمود تا جایی پیش رفت که شاه غزنوی به دلیل خلق اشعار بی‌بدیل عنوان «ملک‌الشعرا» را به او داد. عنصری در دربار محمود غزنوی چنان ثروتی جمع کرد که زبانزد شعرای بعدی شد.
ویژگی‌های شعری
عنصری بلخی پیش از شاعری، تاجر بود و در شعر هم پیش از مدح سلطان محود غزنوی، در وصف امیر نصر بن سبکتگین شعر می‌سرود. از آثار او میتوان به دیوان شعر، مثنوی شادبهر و عین‌الحیوة، مثنوی وامق و عذرا و مثنوی خنگ بت و سرخ‌بت اشاره کرد. ستایش سلطان محمود غزنوی و سلطان مسعود غزنوی، غالب قصاید عنصری را تشکیل میدهند. گفته میشود دیوان شعر عنصری از 30 هزار بیت شامل قصیده، غزل، رباعی، قطعه، ترکیب بند و مثنوی تشکیل شده است. این اثر از میان رفته است و آثار پراکنده‌ای از دیوان شعر عنصری در دست است. آنطور که ادیبان بیان کردند در شعر عنصری علاوه ستایش و مدح دو پادشاه نامدار غزنوی، اصطلاحات حکمت، منطق و فلسفه هم یافت میشود که این موضوع، فهم برخی از اشعار او را دشوار میکند. دقت خیال و باریک‌اندیشی و کوشش برای خلق مضامین نو و ابداعی، از ویژگی‌های شعر عنصری است. عنصری در مدیحهسرایی نمونه است و همانطور که گفته شد قسمت عمده مدایح او متوجه به سلطان محمود و جنگ‌ها و دلیری‌های آن پادشاه است. شاعران، شعر عنصری را خالی از لطافت شاعرانه می‌دانند، موضوعی که عنصری خود نیز متوجه این مطلب بوده است. با این وجود عنصری را در خلق مضامین مدحی و آمیختن برخی از مفاهیم شعری با بعضی تمثیل‌ها و رنگ استدلال دادن به معانی غزلی و مدحی، شاخص دانستند.
قصه نابودی مثنوی‌ها
مثنوی‌های وامق و عذرا، خنگ بت و سرخ‌بت و شادبهر و عین‌الحیات از عنصری به مرور زمان از بین رفتند و در حال حاضر در دسترس دوست‌داران و علاقه‌مندان این شاعر پارسیگو نیستند. قصه وامق و عذرا از حکایت‌های یونانیان گرفته شده است. این مثنوی داستان عشق وامق و عذراست که علیرغم رسیدن‌های اولیه با دشواری و سختی همراه میشوند. گفته میشود 350 بیت از وامق و عذرای به صورت اتفاقی در جلد نسخه‌ای خطی به کوشش مولوی محمد شفیع ادیب پاکستانی کشف شده است. گویا داستان شادبهر و عین‌الحیات هم یونانی است. این مثنوی به‌دست ابوریحان بیرونی به‌نام حدیث قسیم‌السرور و عین‌الحیات از فارسی به عربی برگردانده شده و عنصری آن را براساس متن عربی بیرونی به نظم فارسی درآورده است. از مثنوی خنگ بت و سرخ‌بت تنها ابیاتی پراکنده به‌جا مانده است. این مثنوی داستانی منظوم دربارۀ دو بت سنگی در بت‌خانه کوه‌های پیرامون بامیان بود. اصل داستان از قصه‌هایی بودایی است.
درگذشت عنصری
تاریخ درگذشت عنصری بلخی را سال 431 هجری قمری (1039 میلادی) اعلام کردند. پیکر این شاعر نامدار پس از سال‌ها خدمت به حوزه ادب و فرهنگ ایرانی و برجای گذاشتن اشعاری بی‌بدیل و گرانسنگ در بلخ به خاک سپرده شد.
| خالی از لطافت شاعرانه و اوج مدیحهسرایی | |
| ملک‌الشعرا | |
| قرن سوم و چهارم | |
| دیوان شعر، شادبهر و عین‌الحیوه، وامق و عذرا، خنگ بت و سرخ‌بت |
ব্যক্তিত্ব
